Er bestaan grote twijfels of de 13e eeuwse kelders die in 2004 op de Venlose Maasboulevard zijn aangetroffen, daadwerkelijk een joods bad waren.
De gemeente was op de hoogte van die twijfels. Desondanks zijn de kelders in een speciaal daarvoor aangebouwde vleugel van het Limburgs Museum terechtgekomen. Die hele operatie heeft miljoenen gekost.
Versierde nissen
In 2004 meenden bouwhistoricus Bart Klück en stadsarcheoloog Maarten Dolmans op basis van versierde nissen dat de stenen kelders aan de Oude Markt wel eens gediend konden hebben als joods ritueel bad. Dat zou een sensationele vondst zijn: het oudste joods gebouw van Nederland én zo'n beetje het oudste stenen keldermikwe van Europa. Vakgenoten, zelfs de archeologen die de opgravingen deden, waren sceptisch: elk bewijs ontbrak. Pas toen er onder het mikwe een bron werd aangetroffen (een mikwe moet levend water hebben) en vooral toen er jaren later een vermeende inscriptie van een joodse kandelaar werd gevonden op een van de muren, was er 'bewijs'.
Levend water
In een wetenschappelijk artikel veegt de andere Venlose stadsarcheoloog Jacob Schotten die bewijzen nu van tafel. Versierde keldernissen komen wel vaker voor, het levend water is niet overtuigend aangetoond, er zijn geen bewijzen voor de aanwezigheid van joden in Venlo in die tijd, keldermikwes komen elders pas tweehonderd jaar later voor, het pand lag op een te prominente plek, de datering is wankel en de inscriptie zou geen joodse kandelaar zijn. Volgens Schotten is "zowel op archeologische als historische gronden een interpretatie als gebouw met een vroegstedelijke openbare functie, waarschijnlijk een raadhuis, aannemelijker."Ook andere betrokkenen twijfelen nog altijd over het mikwe. De moeilijkheid is dat er geen standaardmodel voor mikwes bestaat.
Historisch
Het artikel van Schotten, bedoeld voor een historisch jaarboek, is uiteindelijk niet gepubliceerd. Schotten heeft een andere versie geschreven zonder de gewraakte passages. Dat zou zijn gebeurd onder druk van zijn werkgever, de gemeente Venlo. Maar volgens zijn collega Maarten Dolmans heeft Schotten zijn artikel aangepast omdat hij tot het inzicht was gekomen dat zijn conclusies niet juist waren. Dat laatste zegt Dolmans in het Nieuw Israëlietisch Weekblad, dat deze week een stuk aan de kwestie wijdt.
Opgraving
In het artikel komen ook archeologen aan het woord die de opgravingen deden. Rob Gruben van archeologisch bedrijf BAAC: "Nog voor het rapport gereed was waren er al plannen voor de conservering, én sponsors. ADC, een ander archeologisch bedrijf, zat toen dus in een enorme spagaat en moest om de zaak te redden te conclusies op een bepaalde manier verwoorden." Ook projectleider Henk van de Velde herinnert zich dat: "Er ontstond meteen veel commotie en er was al snel veel geld mee gemoeid. Dat maakte het allemaal erg explosief en de wetenschappelijke discussie heel moeilijk. De conclusie was al getrokken voordat alles op een rijtje stond. Archeoloog Dolmans zat er politiek tot aan de nek toe in en vertelde dat de Joodse gemeenschap de vondst al als mikwe had erkend. Hij kon dus niet meer terug. Daarmee kwam er druk op de onderzoekers dat ze moesten bewijzen dat het een mikwe was."
Het volledige artikel van het Nieuw Israëlitisch Weekblad is hier te lezen.
Limburgs Museum
Directeur Jos Schatorjé van het Limburgs Museum is desondanks nog altijd overtuigd van de echtheid van het mikwe, dat hij "Het wonder van Venlo" noemt.
"Alle tegenargumenten zijn onjuist," zegt Schatorjé. Bovendien vindt hij dat een ambtenaar ook de belangen van zijn stad in het oog moet houden. "Schotten had deze these nooit moeten willen plaatsen in een standaardwerk, zo'n historisch jaarboek. Zoals ik het heb begrepen is de discussie nu intern gevoerd, en is Schotten uiteindelijk overtuigd geraakt door de argumenten van Dolmans."
Schatorjé zegt het eerste artikel van Schotten niet gelezen te hebben. Desgevraagd laat hij weten er wel wetenschappelijke belangstelling voor te hebben. "Ik ga Schotten eens bellen als ik terug ben van vakantie."
